vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، وجود تغییرات سریع و پویا در چشم انداز مالی جهان باعث شده است صنعت بانکداری با خطرات بالایی مواجه شود. ریسک اعتباری یکی از مهم ترین مخاطراتی است که بانک ها با آن روبرو هستند و این مربوط به توانایی بدهکار در بازپرداخت بدهی است.

از یک سو به نظر می رسد بانک های اسلامی به دلیل نوپا بودن و انعطاف کمتر در استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک با ریسک اعتباری بیشتری مواجه شوند و از سوی دیگر به دلیل ماهیت متفاوت قراردادهای شان و حاکمیت قوانین شرعی در اداره آنها به نحو بهتری قادر به مدیریت این ریسک باشند.

ارتباط منفی ریسک اعتباری، کفایت سرمایه، نقدینگی و اندازه بانک در بانکداری اسلامی

در این تحقیق که به قلم محمد ندیری، سید عباس موسویان و جلال نادری به رشته تحریر درآمده است، تأثیر عوامل خاص بانک همانند کیفیت مدیریت، کفایت سرمایه، اندازه و نقدینگی بر ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی بررسی شده است. همچنین به منظور کنترل تأثیر عوامل کلان اقتصادی بر نتایج تحقیق، متغیرهای نرخ رشد GDP، نرخ ارز و نرخ تورم به عنوان متغیر کنترل در مدل لحاظ شده اند.

جامعه تحقیق کلیه بانک هایی است که با روش بانکداری اسلامی اداره می شوند که از بین آنها صد بانک برتر در رده بندی وبسایت بانک در دوره زمانی 2016-2011 انتخاب شدند. به منظور تخمین مدل از روش گشتاورهای تعمیم یافته استفاده گردید. نتایج نشان می دهد که در بانک های اسلامی بین ریسک اعتباری و شاخص های کیفیت مدیریت، کفایت سرمایه، نقدینگی و اندازه بانک ارتباط منفی معناداری وجود دارد.

لوازم ثبات در صنعت بانکداری

ایجاد ثبات در صنعت بانکداری در هر اقتصادی برای پایداری و رشد اقتصادی حیاتی است و باعث افزایش اعتماد مشتری به سیستم بانکی می شود. با این حال از سال 2007 با شروع بحران های اقتصادی و مالی صنعت بانکداری جهانی با حجم بدهی های زیادی مواجه شد (. Franklin, 2017, pp.1-2)

چنین وضعیت ناخوشایندی به حجم بالای مطالبات تحقق نیافته این بانک ها و مؤسسات برمی گشت (Chamberlain, 2018, p.99) تداوم نکول وام ها در صنعت بانکداری می تواند باعث ناتوانایی بانک ها در پرداخت بدهی هایشان در بلندمدت شود. با ادامه این وضعیت سطح سرمایه گذاری خصوصی تحقیق یافته به شدت با کاهش روبرو شده و به دنبال آن توانایی بانک برای اعطای اعتبار به مشتریان کاهش می یابد.(Koulafetis, 2017, p.3)

با اخلال در کار سیستم بانک سایر بخش های اقتصادی نیز تأثیر می پذیرد و این اثرپذیری باعث هم افزایی در رشد مطالبات معوق می شود در گذشته مطالعات نظری در حوزه بانکداری اسلامی بر روی روش های اسلامی تأمین مالی و توانایی آن ها در ایفای نقش واسطه گری مالی برای تأمین نیازهای مردم به منظور جایگزینی برای وام استوار بودند در جهان امروز بانکداری اسلامی توانسته است خود را به عنوان یک نهاد مالی مقتدر به جهانیان معرفی کند.

مؤسسات بانکی اسلامی در طی چند سال گذشته رشد بی سابقه ای داشته اند به گونه ای که از یک نوع بانکداری حاشیه ای به صنعت بزرگ در حال رشد در برخی از کشورها ارتقا پیدا کرده اند. همچنین در بسیاری نقاط دیگر بانکداری اسلامی همپای بانکداری متعارف عمل می کند و در برخی مواقع شاهد عملکرد بهتر آنها در طی بحران های مالی هستیم اینکه بانک های اسلامی می توانند پابه پای بانک های متعارف فعالیت کنند، به همان اندازه در معرض خطر و آسیب پذیری قرار دارند.

استثنایی که در مورد بانک های اسلامی وجود دارد این است که ماهیت ریسکی که بانک های اسلامی با آن مواجه هستند منحصر به فرد است این انحصار به ترکیب دارایی ها و بدهی های بانک های اسلامی برمی گردد. آینده این مؤسسات مالی تا حدود زیادی بستگی به این دارد که تا چه اندازه قادر به مدیریت این ریسک ها هستند. اگر عوامل مؤثر بر این ریسک ها به طور سیستماتیک شناسایی شوند این توانایی را می توان افزایش داد.

استفاده از روش پنل پویای گشتاورهای تعمیم یافته برای آزمون مدل در این پژوهش

اهمیت بسیار ریسک اعتباری (Credit risk) باعث شده است تا محققان و سیاستگذاران توجه فراوانی به بررسی عوامل تأثیرگذار بر ریسک اعتباری داشته باشند در تحقیقات صورت گرفته در این حوزه به طورکلی بر تأثیر دو دسته از عوامل درون سازمانی و برون سازمانی یعنی عوامل خاص بانک و عوامل کلان اقتصادی بر ریسک اعتباری تأکید شده است.

ماهیت ریسک های بیرونی، ریسک های سیستماتیکی است که بر کل نظام اقتصادی و مالی تأثیر می گذارد اما ریسک ناشی از عوامل درون سازمانی منبعث از شیوه مدیریتی و الزامات حاکم بر درون یک نهاد مالی همانند بانک است. هدف اصلی این مقاله بررسی این موضوع است که با توجه به ماهیت متفاوت نظام بانکداری اسلامی، تأثیر عوامل خاص مهم صنعت بانکداری همانند نسبت کفایت سرمایه، نقدینگی، کیفیت مدیریت (Quality of management) و اندازه بانک (Bank size) بر ریسک اعتباری در بانک های اسلامی چگونه است؟

در راستای بررسی این موضوع تأثیر عوامل برون سازمانی همانند عوامل کلان اقتصادی به عنوان متغیرهای کنترل، نیز بر ریسک اعتباری به شکل پویا بررسی شده است. این مقاله نسبت به اندک تحقیق های مشابه موجود دارای چندین تفاوت است. در این تحقیق با افزودن متغیر با وقفه وابسته به عنوان متغیر توضیحی، پویایی تأثیر عوامل مورد بحث بر ریسک اعتباری در نظر گرفته شده است.

در این پژوهش از روش پنل پویای گشتاورهای تعمیم یافته برای آزمون مدل استفاده شده است که روشی کارامدتر برای بررسی موضوع نسبت به تحقیق های مشابه است. سنجش متغیرها با استفاده از نسبت های مالی و نیز نمونه آماری مورد بحث متفاوت از تحقیق های مشابه است که در اغلب آنها موضوع در کشور خاص یا ناحیه محدود بوده است.

این مقاله در پنج بخش تنظیم شده است. پس از بیان مقدمه در ادامه به بررسی مبانی نظری و پیشینه تحقیقات داخلی و خارجی صورت گرفته در این حوزه پرداخته می شود. روش شناسی تحقیق بخش بعدی تحقیق است. در ادامه تخمین مدل و تجزیه و تحلیل یافته ها نگاشته شده و در انتهای تحقیق نیز بحث و نتیجه گیری به همراه ارائه راهکارهایی بر تأثیرگذار عوامل بررسی برای کاهش ریسک اعتباری در بانک های اسلامی و پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی علاقه مندان به پژوهش در این حوزه آورده شده است.

جمع بندی و نتیجه گیری

در این تحقیق تأثیر چهار متغیر خاص بانک یعنی نسبت کفایت سرمایه، اندازه بانک، کیفیت مدیریت و نسبت نقدینگی به عنوان عوامل منتخب بر ریسک اعتباری در بانک های دارای سیستم بانکداری اسلامی با روش داده های ترکیبی بررسی گردیده است.

بر اساس نتایج به دست آمده، نقدینگی اثر مثبت و معناداری بر ریسک اعتباری در بانک های اسلامی دارد که تأیید کننده نتایج تحقیقات چمبرلین است؛ اما نتایج این تحقیق بر خلاف یافته های اکثر محققان؛ از جمله تحقیقات وایی (waei, 2015) و سعید (Said, 2013) در بانک های اسلامی و یافته های آئمیرو (Aemiro, 2014) و رحمان (Rahman, 2017) و وایی waei در بانک های متعارف است.

به دلیل اینکه نتایج آزمون همبستگی حکایت از وجود همبستگی منفی بین نرخ NPL و نقدینگی دارد؛ پس می توان گفت که ارتباط مثبت به دست آمده در نتایج تخمین ناشی از محدودیت های موجود در دسترسی به داده های تحقیق بوده؛ بنابراین ما هم می پذیریم که در بانک های اسلامی هرچقدر نقدینگی بانک بیشتر باشد به دلیل کوچکتر بودن سبد وام دهی با ریسک اعتباری کمتری مواجه می شود.

از آنجایی که بانک های اسلامی معمولا دارایی های نقد بیشتری نسبت به بانک های متعارف نگهداری می کنند انتظار بر این است که این بانک ها ریسک اعتباری پایین تری نسبت به بانک های متعارف داشته باشند.

تأثیر کیفیت مدیریت بر ریسک اعتباری منفی است. نتیجه حاصله، هم راستای نتایج تحقیق شهرالنظام در بانکهای اسلامی و نیز همسو با یافته های پستووا (Pestova, 2014)، کوواشی (Kwashie, 2013)، وایی و ابید لوبنا (Abid Lobna, 2014) در بانک های متعارف است. بانک های با سیستم اسلامی، سیستم بانکداری نسبتاً نوپایی هستند ازاین رو مدیران بانک های اسلامی ممکن است به دلیل استفاده از قراردادهای متفاوت پیچیده اسلامی با مسائل متفاوت و نوظهوری روبرو شوند که هرکدام دارای ویژگی های خاص خود باشند.

عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و وام گیرندگان در نظام بانکداری اسلامی می تواند بانک را با چالش مخاطره اخلاقی از جانب وام گیرندگان روبرو سازد. همچنین به دلیل نوپا بودن نظام بانکداری اسلامی، مدیران این گونه بانک ها از سیستم های خبره ضعیف تری نسبت به بانک های متعارف استفاده می کنند و بانک های متعارف تجربه بیشتری در زمینة بانکداری دارند و از موقعیت قوی تری نیز برخوردارند نسبت کفایت سرمایه تأثیر منفی و معناداری بر ریسک اعتباری در بانکداری اسلامی دارد.

این نتیجه، در راستای تحقیقات صورت پذیرفته در حوزه بانکداری اسلامی همانند ناجونا و چمبرلین و نیز نظام بانکداری متعارف همانند تحقیقات رحمان، ماکری (Makri, 2014) و بودریگا (Boudriga, 2009) است. به طورکلی به دلیل نوپا بودن نظام بانکداری اسلامی و محدودیت هایی که این بانک ها در استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک دارند به نظر می رسد این بانک ها نیاز به سرمایه بیشتری برای مدیریت ریسک نسبت به بانک های متعارف داشته باشند.(Srairi, 2009, p.18)

تأثیر شاخص اندازه بر ریسک اعتباری در این تحقیق منفی و معنادار است که این نتیجه همسو با نتیجه تحقیق شهرالنظام و در جهت خلاف نتایج چمبرلین در خصوص بانک های اسلامی است؛ البته نتایج تحقیق هایی همانند وایی و الو سابی حاکی از عدم معنی داری ارتباط بین اندازه و ریسک اعتباری است.

رابطه منفی بین اندازه بانک و ریسک اعتباری بانک های اسلامی نشان می دهد که بانک های بزرگ اسلامی ممکن است از جایگاه برتری از لحاظ ارزیابی ارزش اعتباری نزد وام گیرندگان بالقوه برخوردار باشند. ازاین رو با ریسک اعتباری کمتری روبرو هستند و دلیل دیگر آن می تواند این باشد که مکانیسم های ارزیابی اعتباری قوی که توسط بانکهای بزرگ اسلامی به کار گرفته می شود بسیار قوی تر از بانک های کوچک است.

بانک های اسلامی بزرگ منابع عظیمی را دارا هستند که به آنها در مواجه با ریسک ها کمک می کند نتایج به دست آمده در نظام بانکداری متعارف در خصوص تأثیر اندازه بر ریسک وایی و ابید لوبنا حاکی از تأثیر منفی و برخی تحقیق ها از قبیل راجها اعتباری نیز متناقض است؛ به طوری که اکثر تحقیق ها پستووا، آئمیرو، عدم معنیداری این دو متغیر را نشان می دهند. به طورکلی به نظر می رسد افزایش اندازه بانک، مدیران بانک ها را قادر می سازد با تنوع بخشی به دارایی های بانک تا حدود زیادی تأثیر ریسک دارایی های ریسکی خود را کاهش دهند.

پیشنهادها

با توجه به این مطالعه و دیگر تحقیق ها در این حوزه، لازم است تا بانک ها در نظام بانکداری اسلامی به سیستم های جامع اطلاعاتی به همراه کمیته های ریسک و نیز کمیته حسابرسی مستقلی بر مبانی اصول شریعت مجهز شوند تا بتوانند از طریق شبکه های داخلی و بین بانکی و ارتباط میان بخش ها و سیستم های مختلف و ارتباط بانک با محیط با ایجاد سیستم پایشی قوی و اعتبارسنجی مشتریان به مدیریت ریسک اعتباری بپردازند.

به دلیل تنوع زیاد عقود نظام بانکداری اسلامی نسبت به بانکداری متعارف، مدیران میتوانند با توجه به تنوع عقود، اقدام به متنوع سازی جهت کاهش ریسک اعتباری نمایند. ادغام و ترکیب بانک های کوچک با یکدیگر یا با بانک های بزرگ می تواند منجر به افزایش و بزرگتر شدن اندازه بانک ها شده و با کاهش هزینه بانک ها به دلیل مزیت صرفه های ناشی از مقیاس منجر به بهبود مؤثر مدیریت ریسک و نیز افزایش نسبت کفایت سرمایه آنها شود.

بالا بردن سطح کیفی مدیران در نظام بانکی از طریق ارتقا دانش و تخصص آنها از جمله نیازهای اساسی در راستای مدیریت ریسک در نظام بانکداری اسلامی است. تهیه و تدوین اصول حاکمیت شرکتی با استفاده از تجارب جهانی و مبتنی بر اصول و معیارهای اسلامی گامی در راستای مدیریت صحیح ریسک و ارتقای نظام بانکداری اسلامی است. وجود کمیته های ریسک و نیز کمیته حسابرسی مستقل و نیز نظارت مستمر نهاده های ناظر بانکی ازجمله بانک مرکزی نیز می تواند به کاهش و مدیریت ریسک در نظام بانکداری اسلامی کمک شایانی نماید.

حوزه بانکداری اسلامی حوزه نوپا و جدیدی است که محققان می توانند در این حوزه از ابعاد مختلف به تحقیق و پژوهش بپردازند. از جمله مباحث مورد توجه برای پژوهش در این حوزه میتوان به ارتباط متقابل بین ریسک های مختلف همانند ریسک نقدینگی و ریسک اعتباری با سودآوری در نظام بانکداری اسلامی، نحوه مدیریت ریسک های مختلف از جمله ریسک اعتباری در زمان بروز بحران های مالی، مقایسه توان مدیریت ریسک در نظام بانکداری اسلامی با نظام بانکداری متعارف در هنگام بروز بحران های مالی، بررسی تأثیر هر یک از متغیرهای مهم کلان اقتصادی همانند نرخ ارز و نرخ بهره بر امکان بروز ریسک اعتباری در نظام بانکداری اسلامی، تأثیر برقراری اصول حاکمیت شرکتی بر مدیریت ریسک در نظام بانکداری اسلامی و مواردی از این قبیل را برای انجام تحقیق های آتی در این خصوص اشاره کرد.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید./204/241/ح